Fleiri hvalrekar á Norðurlandi
Tvær fullvaxta andarnefjur (Hyperoodon ampullatus) rak á land í Öxarfirði í gærkvöldi, við Lónsós í landi Auðbjargarstaða.
Starfsmaður Hvalasafnsins á Húsavík, Garðar Þröstur Einarsson, fór á vettvang ásamt Dr. Charla Basran frá Rannsóknarsetri Háskóla Íslands. Þá voru einnig viðbragðsaðilar frá Lögreglunni á Norðurlandi eystra og Björgunarsveitinni Garðari mættir á staðinn.
Samkvæmt upplýsingum frá lögreglu barst tilkynning um hvalreka um klukkan 19:00. Viðbragðsaðilar voru þegar kallaðir út og opinberir aðilar látnir vita. Þegar að var komið voru dýrin enn á lífi, en létust skömmu síðar.
Við athugun kom í ljós að um var að ræða tvö fullvaxta karldýr. Rannsóknarnemi frá Háskóla Íslands gat staðfest að sömu einstaklingar hefðu sést í sumar í Skjálfandaflóa.
Ekki liggur fyrir hvað olli strandinu. Síðar í dag mun starfsfólk Rannsóknarseturs Háskóla Íslands, í samstarfi við Hafrannsóknastofnun, framkvæma sýnatökur til að afla frekari upplýsinga.
Hvalreki í Skjálfandaflóa
Hræ af ungri andarnefju (Hyperoodon ampullatus) rak nýverið á land við Skeifárbás, rétt fyrir neðan Skeifárfoss í landi Ytri-Tungu.
Starfsmaður Hvalasafnsins á Húsavík fór á vettvang og staðfesti að dýrið hefði legið dautt í einhvern tíma, miðað við ástand hræjarins.
Andarnefjur eru meðalstórir tannhvalir sem geta náð tæplega 10 metra lengd. Þessi einstaklingur mældist einungis um 3,3 metrar, sem bendir til að um kálf hafi verið að ræða. Athygli vekur að andarnefjur eru fremur sjaldséðar við Ísland, þó svo að hér verði vart við þær nánast árlega. Venjulega staldra þær þó stutt við.
Sumarið í ár hefur hins vegar verið undantekning. Reglulega hefur sést til andarnefjuhóps í Skjálfandaflóa og virtist sem svo að særður kálfur væri meðal þeirra. Síðast sást til kálfsins 1. september, en hann virtist þá veikburða og með áverka sem mögulega má rekja til áreksturs við bát.
Talið er líklegt að hræið sem nú hefur rekið á land sé einmitt af þessum kálfi. Hafrannsóknarstofa hefur verið látin vita af hvalrekanum og mun starfsfólk Hvalasafnsins á Húsavík og Rannsóknarstofu HÍ fara á næstu dögumog taka sýni og mæla hvalinn.
Hnúfubak rak á land í Eyjafirði
Fyrir nokkrum dögum rak hnúfubak á land í Eyjafirði. Starfsmenn Hvalasafnsins á Húsavík fóru í vettvangsferð til að skoða dýrið, sem liggur nú neðan við bæinn Áshól, rétt sunnan við Grenivík.
Við heimsókn sína hittu starfsmenn safnsins Önnu Báru Bergvinsdóttur, bónda á Áshóli og rekstraraðila gistiheimilis á staðnum. Hún sagði að fyrst hefði hún séð hvalhræið fast á grynningum nokkuð langt frá landi, en hann hafi svo losnað á háflóði og rekið nær. Þetta er ekki í fyrsta sinn sem Anna Bára verður vitni að hvalreka á þessum slóðum – á síðasta ári þurfti hún að nota dráttarvél til að ýta hvalhræi sem rak á land á næsta bæ aftur á flot til að losna við ólyktina sem fylgir slíkum reka.
Hnúfubakurinn reyndist vera 10 metra langt kvendýr. Með aðstoð samstarfsaðila okkar hjá hvalarannsóknarsamtökunum Whale Wise tókst að bera kennsl á einstaklinginn. Hver hnúfubakur hefur einstakt mynstur af hvítum og svörtum skellum neðan á sporðblöðkunni, sem gerir vísindamönnum kleift að bera kennsl á dýrin og fylgjast með ferðum þeirra.
Hnúfubakur er ein algengasta hvalategundin sem sést í hvalaskoðunarferðum við Ísland. Þar sem þeir lyfta sporðblöðkunni oft hátt upp úr sjónum áður en þeir kafa er tiltölulega auðvelt að safna ljósmyndum í gagnabanka fyrir rannsóknir.
Þessi einstaklingur bar einkennismerkið HW-MN0104313 á vefsíðunni Happywhale og sást fyrst í Eyjafirði fyrr á þessu ári.
Samkvæmt hvalarannsakandanum og skipstjóranum Babsi Neubarth sást þessi hvalur á lífi fyrir einungis nokkrum dögum.
Nánari upplýsingar um hvalinn má finna hér: happywhale.com/individual/142095
Dánarorsök er ókunn eins og er, en engir sjáanlegir áverkar fundust á dýrinu. Hafrannsóknarstofnun hefur verið látin vita og líklegt er að starfsmenn Rannsóknarstöðvar Háskóla Íslands á Húsavík fari á næstu dögum til að taka sýni og mælingar.
20% afsláttur fyrir gesti hvalaskoðunar!
Hey, varstu að koma úr hvalaskoðun? Þá er frábært tækifæri að kíkja við hjá okkur í Hvalasafninu! Ef þú sýnir okkur miðann þinn eða staðfestingu á ferðinni færðu hvorki meira né minna en 20% afslátt af aðgangseyri.
Kíktu í heimsókn og sjáðu hvalina frá nýju sjónarhorni!
Bjarni Benediktsson breytti afstöðu sinni til afgreiðslu á umsókn Hvals hf. um hvalveiðileyfi
Samkvæmt frétt RÚV frá 8. apríl 2025 taldi Bjarni Benediktsson sig upphaflega vanhæfan til að afgreiða umsókn Hvals hf. um hvalveiðileyfi vegna tengsla við fyrirtækið. Síðar breytti hann afstöðu sinni og taldi sig hæfan til að taka ákvörðun í málinu. Þetta vakti athygli og umræður um hæfi ráðherra til að taka ákvarðanir í málum þar sem persónuleg tengsl kunna að vera til staðar.
Hvalasafnið á Húsavík hefur á síðustu vikum unnið að uppfærslu á sýningu sinni um sögu Hvalveiða á Íslandi, enda hefur sú saga verið í mikilli þróun síðustu árin. Við hvetjum fólk sem hefur áhuga á að heimsækja okkur og skoða nýju sýninguna.
Friðun hnúfubaks
Formaður Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi (SFS, áður LÍÚ), Ólafur H. Marteinsson, sagði við Morgunblaðið 14. mars að „Hvað loðnustofninn varðar þá liggur algerlega í augum uppi að menn þurfa að taka miklu meira tillit til afráns hvalastofna en gert hefur verið.“ En bætir við að hnúfubakur sé reyndar friðaður og því bannað að skjóta hann.
Alþjóðahvalveiðiráðið friðaði hnúfubak í Norður-Atlantshafi haustið 1954. Ísland gerði ekki fyrirvara við þá ákvörðun Hvalveiðiráðsins og er því bundið af henni. Á hinn bóginn mótmælti Ísland friðun steypireyðar í Norður-Atlantshafi þegar Hvalveiðiráðið friðaði þá tegund ári síðar, en íslensk stjórnvöld drógu þau mótmæli til baka árið 1960 þegar 37 steypireyðar höfðu verið skotnar í trássi við samþykkt ráðsins.
Breytingar á vísindaáætlun 1986
Á fundi Alþingis 17. mars 1986 gerði þáverandi sjávarútvegsráðherra grein fyrir breytingum á fyrirhugaðri áætlun um veiðar á hvölum í vísindaskyni. Ein breytingin, númer 9, var að „Áætlanir um hugsanlegar tilraunaveiðar á friðuðum hvalategundum, svo sem hnúfubak og steypireyði, hafa verið felldar úr áætluninni.“
Ísland varð aðili að Alþjóðahvalveiðiráðinu á ný árið 2002 eftir 10 ára fjarveru. Við inngönguna setti Ísland einhliða skilyrði um að landið skyldi ekki bundið af ákvörðun ráðsins frá árinu 1982 um bann við hvalveiðum (núllkvóti), sem tók gildi árið 1986 í Norður-Atlantshafi. Engin fyrirvari var þó gerður við fyrrgreinda ákvörðun Hvalveiðiráðsins frá árinu 1954 um friðun hnúfubaks. Hið sama gilti um friðun steypireyðar, sem Ísland féllst á árið 1960.
Það er því tómt mál að tala um veiðar á hnúfubak til að telja loðnur í maga dýrsins. Slíkar aðferðir hafa ekki gefið góða raun. Til dæmis má benda á svar sjávarútvegsráðherra, Einars K. Guðfinnssonar, í september 2008 við fyrirspurn Jóns Gunnarssonar um um „vísindaveiðar [svo] á hrefnu“.
Hið stutta svar ráðherrans var: „Ekki er tímabært að setja fram tölur um heildarafrán hrefnunnar á einstökum fæðutegundum fyrr en að lokinni fullnaðarvinnslu sýna og að teknu tilliti til svæðisbreytileika o.fl. í fjölstofnalíkani. Þó er ljóst að þorskur, ýsa og annar bolfiskur virðist vera mun hærra hlutfall á matseðli hrefnunnar en áður var talið, a.m.k. á umræddu árabili.“
Ráðherrann upplýsti Alþingi einnig um, að frumkvæði Jóns Gunnarssonar, að ekki lægi fyrir „hvenær niðurstöður birtast, enda um flókið verkefni að ræða þar sem m.a. þarf að taka tillit til breyttra aðstæðna á Íslandsmiðum undanfarin missiri.“
Mörg hundruð milljóna króna rannsóknir á magainnihaldi hrafnreyða liggja enn ekki fyrir, nú 17 árum síðar. Enn síður hafa vísindamenn Hafró lagt fram tölur um hversu margar hrefnur verður að veiða til að auka fiskgegnd á Íslandsmiðum.
Kristján Þór Júlíusson sjávarútvegsráðherra upplýsti Alþingi 29. janúar 2019 um að ekkert væri hægt að fullyrða um málið:
Eins og Hafrannsóknastofnun hefur sagt … hafa sérfræðingar okkar á þessu sviði innan Hafrannsóknastofnunar margítrekað að spurningar varðandi afránið eru stærðir sem mjög erfitt er svara. Vitneskjan um samspil þessara þátta í lífríkinu er af mjög skornum skammti. Nýtingarstefna Íslendinga hefur verið og er raunar enn í dag hugsuð út frá stöðu og ástandi einstakra stofnana, ekki af samspili lífkerfisins í heild.
Loðnubrestur er grafalvarlegt mál
Útgerðarmenn, sjómenn, verkafólk, sveitarfélög og landið í heild verða af miklum tekjum vegna loðnubrestsins. Ekkert bendir þó til að hnúfubakurinn sé sökudólgurinn, frekar en til dæmis selir eða sjófuglar. Miklu líklegra er að breytingar á hitastigi sjávar skýri breytingar í göngu loðnunnar. Það stendur hins vegar í stjórnendum útgerðarfyrirtækjanna að ræða loftslagsógnina og taka ábyrgð á eigin losun.
Nú er spurningin hvort ekki sé kominn tími fyrir forystumenn í sjávarútvegi að hysja upp um sig brækurnar og ræða ástand sjávar út frá þeim staðreyndum sem liggja fyrir, í stað hjáfræði um um ofát hvala á nytjastofnum.
Grein þessi var birt í Morgunblaðinu, laugardaginn 29. mars 2025
Sumarvertíðin hafin – lengri opnunartími og hvalaskoðun hafin á ný
Nú er sumarvertíðin formlega gengin í garð hjá Hvalasafninu í Húsavík og hefur opnunartími safnsins verið lengdur. Safnið er nú opið alla daga vikunnar frá kl. 9:00 til 18:00.
Apríl markar jafnframt tímamót í hvalaskoðun á Húsavík, en öll helstu hvalaskoðunarfyrirtæki bæjarins – Friends of Moby Dick, Gentle Giants og North Sailing – hafa nú hafið reglulegar siglingar á Skjálfandaflóa í leit að hvölum.
Gestir sem fara í hvalaskoðun með einhverjum af þessum frábæru samstarfsaðilum okkar fá 20% afslátt af aðgangseyri í Hvalasafnið gegn framvísun miða. Við bjóðum einnig afslátt fyrir gesti sem hafa farið í hvalaskoðun annars staðar á Íslandi – það eina sem þarf er að sýna miða við komu.
Við hlökkum til að taka á móti gestum í sumar – velkomin í Hvalasafnið í Húsavík.
Kvikmyndahátíðin Ocean Films Húsavík fer vel af stað
Kvikmyndahátíðin Ocean Films Húsavík er hálfnuð og hefur aldrei verið jafn stór og vegamikil og nú. Hátíðin er haldin í fjórða sinn í ár og er skipulögð af Whale Wise í samstarfi við Hvalasafnið.
Fyrstu tveir dagarnir fóru fram í Hvalasafninu á Húsavík þar sem sjö kvikmyndir voru til sýningar. Sú mynd sem er í uppáhaldi hjá mér eftir fyrstu tvo dagana er Ocean Seen from the Heart sem er heimildarmynd eftir Iolande Cadrin-Rossignol og Marie-Dominique Michaud. Myndin fjallar um ástand sjávarins og áhrif mannsins á líffræðilegan fjölbreytileika og hitastig hans. Hubert Reeves leiðir áhorfendur ásamt vísindamönnum og könnuðum og sýnir fram á endurhæfingarhæfni hafsins og mikilvægi þess að vernda það. Ocean Seen from the Heart, ásamt mörgum kvikmyndum sem eru á dagskrá hátíðarinnar, er aðgengileg á Vimeo-síðu Ocean Films Húsavík.
Næstu tvo daga heldur hátíðin áfram í Leikhúsi Húsavíkur og er aðgangur ókeypis. Gestum er frjálst að heimsækja hátíðina eins og þeim hentar. Þeir sem vilja styðja við hátíðina geta gert það með því að kaupa popp og gos í leikhús sjoppunni. Dagskrá 19. og 20. júlí er fjölbreytt og vegleg, hana má finna hér að neðan.
Verið hjartanlega velkomin að njóta þessarar kvikmyndaveislu með okkur í leikhúsinu á Húsavík!
19. Júlí
20. júlí
Umboðsmaður Alþingis gagnrýnir frestun hvalveiða
Umboðsmaður Alþingis hefur skilað álitinu sitt vegna kvörtunar Hvals hf. um frestun hvalveiða. Hann telur að reglugerð um frestun hvalveiða hafi ekki nógu skýra stoð í lögum og hafi ekki uppfyllt kröfur um meðalhóf. Umboðsmaður bendir á að lög um hvalveiðar hafi ekki verið endurskoðuð í ljósi áætlanir um dýravelferð, sem fram koma í Alþjóðahvalveiðiráðinu.
Álitinu fylgir tímalína atburða frá eftirlitsskýrslu MAST árið 2022 fram að nýlega álitinu í janúar 2024. Umboðsmaður óskaði eftir upplýsingum frá matvælaráðuneytinu um reglugerð um tímabundna frestun á upphafi hvalveiða. Hann býður upp á endurskoðun á reglugerðum um hvalveiðar og beinir til ráðuneytisins að hafa sjónarmiðin í áliti hans í huga til framtíðar. Álitinu fylgja ekki sérstök átök eða framhaldsátak, en umboðsmaður fellst á skýringar ráðuneytisins um dýravelferðarsjónarmiði við hvalveiðar, hins vegar bendir á að meðalhóf og verndun hvalastofnsins ætti að vera grundvöllur laga á þessu sviði.
Lesið meira hér:
https://www.stjornarradid.is/efst-a-baugi/frettir/stok-frett/2024/01/05/Umbodsmadur-Althingis-skilar-aliti-vegna-frestunar-hvalveida/
Mynd frá Hafró
Rákahöfrungur með þumla
Í júlí 2023 fundu rannsakendur frá Pelagos Hvalrannsóknarstöðinni sérstakann rákahöfrung með afmynduð bægsli, sem líktust þumlum. Höfrungurinn sást synda með hópnum sínum og virtist þessi útlitsgalli ekki há honum.
Sérfræðingar telja að afmyndunin sé líklega erfðagalli þar sem bæði bægslin líta svona út. Þrátt fyrir að hvaldýr, þar á meðal rákahöfrungar, hafi fingurbein inn í bægslunum, sem leyfar af þróunarsögu hvala frá landgengum spendýrum, virðist eitthvað af þeim beinum vanta í þennan tiltekna höfrung. Þrátt fyrir þetta afbrigði, virðist höfrungurinn vera við góða heilsu.
Lesið meira hér:
https://www.livescience.com/animals/dolphins/extremely-rare-dolphin-with-thumbs-photographed-in-greek-gulf